Hormatly Prezidentimiz raýatlaryň saglygy barada yzygiderli aladalar edýär. Ýurdumyzda halkara ülňülerine laýyk gelýän lukmançylyk edaralarynyň gurulmagy, saglygy dikeldiş şypahanalarynyň durky täzelenilip, olaryň häzirki zaman lukmançylyk enjamlary bilen üpjün edilmegi, sport desgalarynyň gurlup, ulanylmaga berilmegi munuň aýdyň subutnamasydyr. Arkadagly Serdarymyz adamlaryň saglygyny berkitmekde we dikeltmekde derman ösümlikleriniň hem uly ähmiýete eýedigini hemişe nygtap geçýär.

Milli Liderimiziň jöwher paýhasyndan dörän «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly ensiklopedik kitaplary muňa doly güwä geçýär. Mälim bolşy ýaly, hormatly Prezidentimiz kitabyny 2010-njy ýylda ýazmaga girişdi. Türkmenistanda ösýän ösümlikleriň dermanlyk häsiýetleri barada ýazylan uly göwrümli, çuň manyly, giň halk köpçüligi üçin niýetlenen örän uly ylmy çeşmedir.

Gahryman Arkadagymyz kitabyň döreýşi barada şeýle diýýär: «Bu kitap meniň mukaddes ene süýdi bilen aňyma ornaşan ene topragymyza we mähriban halkymyza hem-de ata-babalarymyzyň bize galdyran mirasyna bolan çuňňur söýginiň netijesinde döredi». Kitabyň esasy maksadynyň lukmanlara, çig mal ýygnaýjylara we saklaýanlara, okyjylar köpçüligine derman ösümlikleri boýunça öz bilimini artdyrmaga kömek bermekden ybarat bolup durýandygyny Gahryman Arkadagymyz nygtaýar. Hormatly Prezidentimiz ýurdumyzda geçmişde uly meşhurlyga eýe bolan lukmanlarymyzyň kitaplarynyň terjime edilip halk köpçüligine ýetirilendigini hem belläp geçýär.

Ýurdumyzda ösýän ösümlikleriň arasynda narpyza hem aýratyn orun berilýär. Narpyzyň düzümindäki efir ýagy lukmançylykda, parfýumeriýada, süýji-köke önümçiliginde ulanylýar. Ösümligiň ýapragyndan taýýarlanylýan dermanlyk serişdeler, antiseptik, sowuklamanyň garşysyna şerbetler has irki wagtlardan bäri peýdalanylýar. Lukmançylyk tejribesinde, esasan, mentol ulanylýar. Narpyz işdäni açýar, iýmit siňdirişi gowulandyrýar. Ol ýokary dem alyş ýollarynyň sowuklamasynda hem bronhitde ulanylýar. Narpyzyň ýapragyndan taýýarlanan melhemlik toşap agyz boşlugyny ýokançsyzlandyrmakda oňat serişde hasaplanýar. Her gün irden demlenip taýýarlanan narpyz çaýyny içmek maslahat berilýär.

Orta asyrlarda narpyzyň başga bir täsirli aýratynlygy ýüze çykarylypdyr. Bu otuň mör-möjeklere garşy göreşde kömegi degipdir. Tebipler ony şeýle bir öwüpdirler welin, XVIII asyrdan başlap ony ýörite ösdürip ýetişdirmeli bolupdyr – ýabany ösýän hoşboý ysly gyrymsy agaçlar indi uly we barha artyp barýan islegi kanagatlandyrmandyr.

Häzirki zaman fitoterapiýasyny ter we guradylan narpyzsyz, şeýle hem gymmat bahaly efir komponenti bolan narpyz ýagy bolmazdan göz öňüne getirmek mümkin däl. Narpyza şu günlerem diňe bir hoşboý ysly ot däl, eýsem dermanlyk we azyk önümi hökmünde-de isleg bidirilýär. Aşpezler bu oty burç narpyzy, şokolad narpyzy, alma narpyzy we, hat-da, pyrtykal narpyzy diýip bölýärler, bularda biri-biri bilen tozga geçirme arkaly ajaýyp ysly gibridleri döretmek mümkin.

Narpyzyň düzüminde C, B3, B5, B2, B6, B9, A witaminleri agdyklyk edýär. Makroelementlerden kaliý, kalsiý, magniý, fosfor, natriý, mikroelementlerden demir, marganes, sink, mis ýaly wajyp elementler bar. Narpyzy çaýa goşup ulanmak has-da ýörgünli tärleriň biridir. Şeýle dermanlyk çaý ukyny sazlamakda, kelleagyryny köşeşdirmekde, myşsalaryň dartgynlylygyny gowşatmakda, horlanmakda, üsgülewügi aýyrmakda örän ähmiýetlidir. Narpyz dürli tagamlary, işdäaçarlary taýýarlamakda tagam, ys beriji hökmünde hem ulanylýar. Narpyzyň hoşboý ysy işdäňi açyp, tagamyň has-da lezzetli, peýdaly bolmagyna sebäp bolýar. Jan-saglyk ynsanyň iň gymmatly baýlygydyr.

«Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» kitaplarynda milli Liderimiz ýurdumyzda ösýän ösümlikleriň dermanlyk häsiýetleri, olary halk lukmançylygynda ulanmagyň usullary barada gymmatly maglumatlary berýär. Ýurdumyzda ösýän dermanlyk ösümlikleriň Türkmenistanyň Gyzyl kitabyna girizilendigi hakynda aýdylýar. Ýurdumyzda ösýän dermanlyk otlaryň endemiki ösümlikler, ýagny dünýäniň hiç bir ýerinde duş gelmeýän ösümliklerdigini hormatly Prezidentimiz aýratyn nygtap geçýär. Kitaplarda hem dermanlyk ösümlikleriň suratlary, häsiýetnamalary, himiki düzümi, saklanylyşy, dermanlyk gory, peýdalanylyşy barada gyzykly, sada, düşnükli edilip gürrüň berilýär, rowaýatlardyr tymsallar, meşhur alymlaryň ylmy işlerinden mysallar getirilýär.

Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň akademigi, lukmançylyk ylymlarynyň doktory, professor Gurbanguly Berdimuhamedowyň bu ylmy-ensiklopedik kitaby dünýäniň onlarça dillerine terjime edilip, millionlarça okyjylaryň gyzgyn söýgüsine mynasyp boldy. Gahryman Arkadagymyzyň köp zähmet çekip ýazan bu köp jiltli gymmatly kitaby diňe bir ýurdumyzyň lukmançylyk ylmynyň ösdürilmeginde däl, eýsem, dünýä fitoterapiýasynyň mundan beýläk-de ösdürilmegine hem uly goşantdyr. Bize şeýle ajaýyp kitaplary sowgat berýän, halkynyň saglygy barada gije-gündiz alada edýän Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli beýik işleri mundan beýläk-de rowaçlyklara beslensin!

Arzuw NURMUHAMMEDOWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň medisina himiýasy kafedrasynyň mugallymy.